Çinko, insan sağlığı için gerekli olan çok çeşitli fizyolojik işlevleri kolaylaştırmak için ihtiyaç duyulan temel bir eser elementtir. Çinko, yara iyileşmesinden ve bağışıklık fonksiyonundan hormon dengesine ve beyin işlevine kadar her şeyde rol oynar. 300'den fazla enzim için bir yardımcı faktör olarak çinko, aşağıdakiler gibi hayati biyolojik süreçlerde rol oynar:

• Gen ifadesi
• Enzim reaksiyonları
• Bağışıklık fonksiyonu
• Protein ve DNA sentezi
• Dokuların onarımı ve iyileşmesi
• Büyüme ve gelişme
• Koku ve tat
• Üreme sağlığı ve hormonal fonksiyon

Çinko, tüm vücut hücrelerinde bulunur ve demirden sonra en yaygın eser mineraldir. Çinko, insan vücudunda iskelet kası ve kemiklerde depolanır; kadınlarda yaklaşık 1,5 g, erkeklerde ise 2,5 g bulunur. Çinko insan vücudu tarafından depolanamaz veya sentezlenemez, bu nedenle diyet yoluyla elde edilmelidir.

Bağışıklık desteği

Çinko, patojenlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olan T hücrelerini ve doğal öldürücü hücreleri aktive ederek bağışıklık tepkisinde önemli bir rol oynar. Birkaç çalışma, semptomların başlangıcından itibaren 24 saat içinde alındığında çinko pastillerinin veya şuruplarının yaygın soğuk algınlığının süresini iki güne kadar veya yaklaşık %33 oranında kısaltabileceğini doğrulamıştır.

Yara İyileşmesi

Çinko, hücre bölünmesi, kolajen sentezi ve inflamatuar yanıttaki rolü nedeniyle uygun yara iyileşmesi için kritik öneme sahiptir. Hastanelerde çinko takviyeleri, yanıklar, cilt ülserleri ve cerrahi yaraların tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Diyabetik hastalar üzerinde yapılan bir çalışma, 12 hafta boyunca günde 50 mg çinkonun ülser boyutunu önemli ölçüde azalttığını bulmuştur.

 Yaşlanma Karşıtı ve Hastalık Önleme

Çinkonun antioksidan rolü, serbest radikalleri nötralize eder ve yaşlanma ve kronik hastalıklarla bağlantılı oksidatif stresi sınırlar. Yaşlı yetişkinlerde çinko takviyesinin şunları sağladığı gösterilmiştir:

• Bağışıklık tepkisini iyileştirir
• Enfeksiyon oranlarını azaltır
• Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) riskini azaltır. (AREDS denemesi, antioksidanlarla takviye edilen 80 mg/gün çinkonun AMD ilerlemesini yavaşlattığını kanıtlamıştır).

Cilt Sağlığı ve Akne Yönetimi

Çinko, özellikle akne kontrolü söz konusu olduğunda sağlıklı cilt için gereklidir. Yağ düzenlemesine, iltihabı azaltmaya ve akneye neden olan bakterilerle (P. acnes) savaşmaya yardımcı olur. Oral ve topikal çinkonun, özellikle düşük çinko seviyelerine sahip olanlarda akne şiddetini en aza indirmede etkili olduğu gösterilmiştir.

İltihap Kontrolü

Antioksidan özelliklerine ek olarak, çinko kronik inflamasyon belirteçlerini (örneğin C-reaktif protein) düşürmeye yardımcı olur ve böylece kardiyovasküler hastalık, bilişsel gerileme ve kanser gibi yaşa bağlı hastalık riskini azaltmadaki rolüne katkıda bulunur. Bu, kalp hastalığı, kanser ve bilişsel gerileme gibi hastalıkları önlemede önemlidir. Bir çalışma, günlük 45 mg çinkonun yaşlı yetişkinlerde inflamatuar sitokinlerde belirgin azalmalara yol açtığını göstermiştir.

Çinko ve Testosteron

Çinko, erkeklerde testosteron üretimi de dahil olmak üzere hormon düzenlemesinde rol oynar. Çinko eksikliği, hipogonadizm ve düşük testosteron seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir. Bazı çalışmalar, çinko takviyesinin (örneğin, günde 30 mg) özellikle çinko eksikliği olan bireylerde serbest testosteron seviyelerini artırabileceğini öne sürmektedir. Ancak, seviyeleriniz zaten normalse çinko testosteronu artırmaz.

Gelişmiş ülkelerde şiddetli çinko eksikliği nadir görülürken, özellikle çocuklarda, yaşlı yetişkinlerde, vejetaryenlerde ve kronik hastalığı olanlarda marjinal eksiklik oldukça yaygındır. Belirtileri şunlardır:

• Zayıflamış bağışıklık
• İshal
• Gecikmiş yara iyileşmesi
• Saç dökülmesi
• Cilt lezyonları
• Tat veya koku kaybı
• Çocuklarda büyüme geriliği
• Üreme sorunları

Çinko eksikliği ayrıca 5  yaş altı çocuklarda enfeksiyon ve ölüm riskinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir ve yılda tahmini 450.000 ölüme katkıda bulunmaktadır. 

Bazı popülasyonlar çinko eksikliği açısından daha yüksek risk taşır, bunlara şunlar dahildir:

• Gastrointestinal rahatsızlıkları olan kişiler (Crohn, çölyak hastalığı)
• Vejetaryenler ve veganlar
• Hamile veya emziren kadınlar
• Yaşlı yetişkinler
• Kronik böbrek veya karaciğer hastalığı olan kişiler
• Alkol kullanım bozukluğu olan kişiler

Çinko için önerilen günlük alım miktarı (RDA'lar):

Yetişkinler için Tolere Edilebilir Üst Alım Seviyesi (UL) 40 mg/gündür.

Çinko hem hayvansal hem de bitkisel gıdalarda yaygın olarak bulunur. Hayvansal kaynaklar daha yüksek biyoyararlanım sunar.

 Hayvansal kaynaklar:

• İstiridye (en yüksek kaynak)
• Sığır eti, kuzu eti, domuz eti
• Tavuk ve hindi
• Yengeç, ıstakoz, karides
• Süt ürünleri (süt, peynir, yoğurt)

Bitkisel kaynaklar:

• Baklagiller (nohut, mercimek, fasulye)
• Tohumlar (kabak, ayçiçeği, kenevir)
• Kuruyemişler (kaju fıstığı, badem)
• Tam tahıllar (esmer pirinç, yulaf, kinoa)
• Güçlendirilmiş tahıllar

Bitkisel gıdalardaki fitatlar çinko emilimini engelleyebilir, bu nedenle vejetaryenlerin daha fazla çinko tüketmeleri veya takviye almayı düşünmeleri gerekebilir.

Çinko glukonat, çinko asetat, çinko sitrat ve çinko sülfat gibi birçok çinko takviyesi türü vardır. Çinko sitrat ve glukonat, vücut tarafından çinko oksitten daha iyi emilir. Takviyeler genellikle şunlar için kullanılır:

• Çinko eksikliğini önlemek veya tedavi etmek
• Soğuk algınlığının süresini kısaltmak
• Hasta veya stresli olduğunuzda bağışıklık fonksiyonunu desteklemek
• Klinik kullanımda yara iyileşmesini hızlandırmak

Not: Takviyeleri kullanmadan önce her zaman bir sağlık uzmanına danışın.

Çinko gerekli olsa da, fazlası zararlı olabilir. Akut toksisite genellikle aşırı takviyeden kaynaklanır ve şu gibi semptomları içerir:

• Mide bulantısı ve kusma
• İshal
• Karın ağrısı
• Baş ağrıları

Kronik yüksek alım (>40 mg/gün) şunları yapabilir:

• Bakır emilimini engellemek
• Bağışıklık fonksiyonunu zayıflatmak
• HDL ("iyi") kolesterolü düşürmek
• Aşırı doz aşımı nörolojik sorunlara ve bakır eksikliği anemisine yol açabilir.

Çinko çeşitli ilaçlarla etkileşime girebilir:

Antibiyotikler: Çinko, tetrasiklin ve kinolon antibiyotiklerinin emilimini azaltabilir. Etkileşimi en aza indirmek için, antibiyotikleri çinkodan en az 2 saat önce veya 4-6 saat sonra alın.

Penisilamin (romatoid artrit ve Wilson hastalığı için kullanılır): Çinko, bu ilacın emilimini azaltabilir. Çinko ve penisilamin'i en az bir saat arayla almanız önerilir.

Diüretikler (özellikle tiyazidler): Bunlar idrarda çinko kaybını artırabilir ve zamanla eksikliğe yol açabilir.

Düzenli ilaç kullanıyorsanız, aldığınız çinko takviyeleri hakkında her zaman sağlık uzmanınızı bilgilendirin.